Ο Soros κι εγώ. Του Γιάνη Βαρουφάκη

Τα μάθατε τα νέα; Συνεργάτης του protagon δουλεύει για τον Soros στο Seattle των ΗΠΑ. Άρα, οι ιστοσελίδες που διαβάζετε έχουν «διαβρωθεί». Χρησιμοποιούνται για να παίζονται παιχνίδια εναντίον της πατρίδας. Κι εσείς; Εφόσον διαβάζετε ακόμα, συμμετέχετε σε αυτή την αντεθνική πλεκτάνη.  Ντροπή σας!
Σοβαρά τώρα, πολλοί μου γράψατε ζητώντας μου να απαντήσω σε αυτά τα φαιδρά που λέγονται. Δεν θα το έκανα αν δεν είχα έναν άλλο, εντελώς δικό μου, λόγο: ότι όλο αυτό το σούσουρο μου δίνει την δυνατότητα να πω διο λόγια για την προσωπικότητα του Soros, την οποία θεωρώ ιδιαζόντως και διαχρονικά ενδιαφέρουσα, πολύ δε περισσότερο στον Καιρό της Κρίσης.
Κατ’ αρχήν να σας πω ότι τον Soros τον γνώρισα πριν δέκα περίπου ημέρες στο Βερολίνο, όταν βρεθήκαμε στο ίδιο πάνελ σε συνέδριο που διοργάνωσε το ΙΝΕΤ (με θέμα το μέλλον της Ευρώπης – αν θέλετε μπορείτε να ρίξετε μια ματιά στην ομιλία του, στην ομιλία μου, καθώς και στην συζήτηση που ακολούθησε μετά). Πριν από αυτό, πέρσι, είχαμε αρχίσει έναν διάλογο μέσω κοινού γνωστού οικονομολόγου ο οποίος είχε στείλει στον Soros κριτική που είχα γράψει στην προτεινόμενο από αυτόν «λύση» για την Κρίση του Ευρώ. Μέσω του ίδιου ατόμου μου είχε μηνύσει την διαφωνία του με
την διαφωνία μου. (Από τότε δημοσίευσα άλλες δύο κριτικές σε νέες προτάσεις του. Δείτε εδώ κι εδώ.)
Όταν έλαβα την πρόσκληση για το συνέδριο του ΙΝΕΤ στο Βερολίνο, γνωρίζοντας ότι ο Soros είναι βασικός χρηματοδότης του ΙΝΕΤ (αν και όχι μόνο – π.χ. ο William Janeway μόλις δώρησε $25 εκατομμύρια για τα ερευνητικά προγράμματα του ινστιτούτου) νόμισα ότι ίσως να προέκυψε ως προέκταση εκείνης της έμμεσης συνομιλίας. Δεν ήταν όμως έτσι. Η πρόσκληση προέκυψε μετά από εισήγηση του φίλου μου και συνάδελφου Jamie Galbraith (του Πανεπιστημίου του Τέξας) ο οποίος με παρακάλεσε να βοηθήσω και στην διοργάνωση του συνεδρίου. Το αποτέλεσμα ήταν μια συμάζωξη μεγάλου ενδιαφέροντος (βλ. εδώ για τους πολλούς συμμετέχοντες, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Soros).
Αν θέλετε να μάθετε κι άλλα για την σχέση μου με τον επιφανή «παίκτη» των χρηματαγορών, πολύ φοβάμαι ότι θα σας απογοητεύσω. Πέραν μιας σύντομης συζήτησης στην διάρκεια του πάνελ και μιας λίγο μακρύτερης στο δείπνο που ακολούθησε, ουδέν. Όσο για τα περί εργασίας μου στο ίδρυμά του στο... Seattle (το οποίο απλώς δεν υπάρχει, καθώς το ίδρυμά του δεν έχει γραφεία στην πολή από την οποία σας γράφω τώρα), όταν θα σας πω (σε επόμενο άρθρο) τι κάνω εδώ που είμαι νομίζω ότι θα βάλετε τα γέλια (με όσους γράφουν τις ανοησίες αυτές).
Αλλά για να μην νομίζετε ότι προσπαθώ να αποστασιοποιηθώ από τον κ. Soros, επιτρέψτε μου να πω κάτι που σίγουρα θα ρίξει νερό στο μύλο όσων θέλουν να εξασκήσουν το ταλέντο τους σε φανταστικές ιστορίες και λιβέλους: Τον θεωρώ σημαντική προσωπικότητα και, για αυτό, χάρηκα πολύ που τον γνώρισα, και μάλιστα που οι θέσεις μας, όσο αφορά την Κρίση του Ευρώ, έχουν έρθει πολύ κοντά.
Ο Soros είναι από τους ανθρώπους που, κανονικά, δεν έπρεπε να συμπαθώ. Κατ’ αρχάς, είναι φανατικός οπαδός του Karl Popper (ο οποίος υπήρξε δάσκαλός του στο LSE). Αν και δεν έχω τίποτα εναντίον του Popper (τουναντίον τον θεωρώ σημαντικό διανοούμενο) δεν σας κρύβω ότι με ξενίζει να είναι κάποιος οπαδός του οποιουδήποτε. Πέραν τούτου, ο Soros έχει περάσει όλη του την ζωή στοιχηματίζοντας στις αγορές χρήματος – με τις οποίες έχω αισθητική και ιδεολογική «διαφωνία».
Πρώτη φόρα άκουσα για αυτόν, όπως σχεδόν όλοι μας, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν τα έβαλε μόνος του με την Τράπεζα της Αγγλίας και... κέρδισε (με την έμμεση αρωγή, πρέπει να πω, της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας – της Bundesbank). Αν θυμάστε στα τέλη της δεκαετίας του ’80, και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η Ευρώπη προσπάθησε να δημιουργήσει ένα σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών που να περιορίζει τις διακυμάνσεις της αξίας τους ενός ευρωπαϊκού νομίσματος σε σχέση με το άλλο. Ο Soros θεώρησε πως αυτό το σύστημα ισοτιμιών δεν μπορούσε να περπατήσει, ότι οι οικονομικές δυνάμεις που ασκούνταν πάνω του θα το διέλυαν στα εξ ων συνετέθη.
Όπως έμαθα αργότερα, από στέλεχος της Τράπεζας της Αγγλίας, ο Soros επισκέφτηκε τον Norman Lamont, υπουργό οικονομικών της Βρετανίας, για να του εξηγήσει τους λόγους που θεωρούσε πως το ευρωπαϊκό σύστημα ισοτιμιών (στο οποίο συμμετείχε και η Βρετανία), έτσι όπως είχε διαμορφωθεί, θα δημιουργούσε προβλήματα στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Να τον προειδοποιήσει ότι είναι ευάλωτο σε κερδοσκοπικές επιθέσεις επειδή δεν λαμβάνει υπ’ όψη την υποβόσκουσα κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών της Ευρώπης η οποία δημιουργείται όσο οι Κεντρικές Τράπεζες της Ευρώπης πασχίζουν να «κλειδώσουν» τις ισοτιμίες των νομισμάτων. Ο Lamont τον άκουσε προσεκτικά και του έδειξε την πόρτα. Ο Soros, προσπάθησε κατόπιν να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Αγγλίας, ο οποίος όμως ούτε καν τον δέχθηκε.
Αφού απέτυχε να τους πείσει με το καλό αποφάσισε, σίγουρος για την θεωρία του, να τους αποδείξει με διαφορετικό τρόπο (με το αζημίωτο βέβαια)ότι έκαναν κακό στις χώρες τους αγνοώντας τον. Τι έκανε; Δανείστηκε τεράστια ποσά και στοιχημάτισε ότι η αγγλική λίρα και η ιταλική λιρέτα δεν θα μπορέσουν να κρατήσουν την ισοτιμία την οποία είχαν «τάξει οι αρχές στις αγορές. Όσο πιο πολλά χρήματα δανειζόταν ο Soros για να στοιχηματίσει εναντίον των φιξαρισμένων ισοτιμιών λίρας και λιρέτας, τόσο πιο πολλές λίρες και λιρέτες αγόραζαν (με τα αποθεματικά τους άλλων νομισμάτων) οι Κεντρικές Τράπεζες Αγγλίας και Ιταλίας ώστε ν τον αποκρούσουν. Επρόκειτο για μια τεράστια μονομαχία μεταξύ, από την μία, δύο κραταιών Κεντρικών Τραπεζών και, από την άλλη, ενός μοναχικού καβαλάρη των αγορών. Κανείς δεν πίστευε ότι από αυτή την τιτανομαχία θα έβγαινε κερδισμένος ο Soros. Τρείς μέρες και τρεις νύχτες κράτησε η «σώμα-με-σώμα» μάχη στα μαρμαρένια αλώνια των χρηματαγορών.
Κάποια στιγμή λίρα και λιρέτα άρχισαν να υποχωρούν. Εκείνη την στιγμή δημοσιογράφος ρώτησε δημοσίως εκπρόσωπο της Bundesbank, της Κεντρικής Τράπεζας της Γερμανίας, αν θα στήριζε τα νομίσματα της Βρετανίας και της Ιταλίας έτσι ώστε να ανταπεξέλθουν στην αντιπαράθεσή του με τον Soros. Όταν εκείνος δεν απάντησε, τότε οι «αγορές» (που ως εκείνη την στιγμή παρέμεναν θεατές της μονομαχίας) μπήκαν στο παιχνίδι με την μεριά του Soros. Το παιχνίδι είχε κριθεί. Η κυβέρνηση της Βρετανίας αρνιόταν όμως να το παραδεχθεί. Έφτασε στο σημείο να αυξήσει τα επιτόκια στο 1000% ετησίως (για μια μέρα) με στόχο να αποφύγει την ήττα. Δεν τα κατάφερε. Την επόμενη μέρα το πρωί, ένας καταρρακωμένος Norman Lamont κάλεσε τους δημοσιογράφους να τους πει ότι η Βρετανία αποσύρεται από τον μηχανισμό σταθερών ισοτιμιών. Την ίδια μέρα ακολούθησε η Ιταλία και αμεσώς μετά το σύστημα αυτό, ουσιαστικά, κατέρρευσε. Αυτό το επεισόδιο έπεισε την Γερμανία να καταργήσει το μάρκο υπέρ της δημιουργίας του κοινού νομίσματος. Υπό μία έννοια λοιπόν, ο Soros «ευθύνεται» για την δημιουργία του κοινού νομίσματος.
Χρόνια μετά, η Κρίση του 2008 τον έκανε να καταλήξει στο (σωστό) συμπέρασμα ότι, έτσι όπως δομήθηκε το ευρώ, και δεδομένης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, το ευρώ αποδομείται (ιδίως υπό την πίεση των μέτρων λιτότητας που, αντί να λύνουν το πρόβλημα του χρέους,  επιτελούν καταστροφικό έργο). Πήρε σβάρνα τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες κι εδώ και δύο χρόνια συμβουλεύει τους ευρωπαίους ηγέτες ότι στραβά αρμενίζουν. Αυτή την φορά δεν φαίνεται να στοιχημάτισε εναντίον του ευρώ – τουλάχιστον όχι όπως τότε, το 1992, εναντίον του προκατόχου του ευρώ. (Κάποιοι μου λένε ότι έχει λίγο-πολύ αποσυρθεί, έτσι κι αλλιώς, από τις αγορές.)
Όλα αυτά σας τα γράφω, με αφορμή τις φήμες για του λόγου μου, επειδή κάτι σημαντικό μας λένε ως προς το βάθος της Κρίσης που περνά η Ευρώπη. Δεν ξέρω, και δεν θέλω να ξέρω, τι κάνει ο Soros, και ο κάθε Soros, στις αγορές χρήματος που αντιπαθώ. Αυτό που μπορώ να σας πω, και νομίζω ότι έχει σημασία, είναι ότι από τότε που ξέσπασε η Κρίση, το 2008, ο Soros καταθέτει συνεχώς προτάσεις επίλυσής της οι οποίες, αν γίνουν αποδεκτές, θα βοηθήσουν την χώρα μας (και βέβαια όλη την Ευρώπη). Και παράλληλα θα εξαφανίσουν τα αμύθητα κέρδη που θα έβγαζε ο ίδιος αν κράταγε το στόμα του κλειστό και απλά «έπαιζε» στις αγορές.
Κλείνω με μια καθαρά προσωπική εικασία: Ξέρετε γιατί, κατά την γνώμη μου, φέρει βαρέως την Κρίση του Ευρώ και πασχίζει να πείσει τις κυβερνήσεις (ιδίως της Γερμανίας) να αλλάξουν ρότα (αντί να στοιχηματίζει εναντίον τους όπως έκανε το 1992 εναντίον των Κεντρικών Τραπεζών Αγγλίας και Ιταλίας); Επειδή τον κατατρέχει και τον κυνηγά το φάσμα μιας νέας δεκαετίας του ’30. Όταν στην συζήτησή μας αναφέρθηκα στον κίνδυνο η αποδόμηση του ευρώ να μας πάει σε μια μεταμοντέρνα έκδοση εκείνης της απαίσιας δεκαετίας, κούνησε σιωπηλά το κεφάλι και συμφώνησε. Ως ουγγρο-εβραίος με μνήμη του τι αυτό σήμανε τότε, παρακολουθεί την «άνθηση» μπουμπουκιών τύπου Χρυσής Αυγής και τρέμει. Ένα συναίσθημα που συμμερίζομαι απόλυτα (κι ας μην δουλέυω για αυτόν!).

Το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη "Κρίσης λεξιλόγιο" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.