Ένα New Deal για την Ευρώπη. Του Γιάνη Βαρουφάκη

Διακήρυξη Έξι Ευρωπαίων Ηγετών για την Ευρωπαϊκή Κρίση και την Αναδόμηση της Ευρωζώνης: Παράλληλη δημοσίευση των Financial Times, Der Spiegel και protagon.gr
Πριν οκτώ μήνες, στις 18 Νοεμβρίου 2010, μαζί με τον Stuart Holland, παρουσιάσαμε ένα σκεπτικό-πρόταση για την Κρίση της ευρωζώνης. Για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσα από θεσμικές παρεμβάσεις εξορθολογισμού της. Μερικούς μήνες μετά, στις 11 Μαρτίου 2011, η πρόταση εκείνη επαναδιατυπώθηκε και πάλι από την ιστοσελίδα του protagon.gr (βλ. εδώ για την εξέλιξή της στα αγγλικά). Από τότε οι βασικοί άξονες της πρότασης, έχουν υιοθετηθεί από συνδικάτα (την Ευρωπαϊκή Ένωση Εργατικών Συνδικάτων, το Scotland Unite κ.α.), ινστιτούτα (π.χ. το Levy Institute της Νέας Υόρκης), και οργανισμούς (π.χ. την τράπεζα UBS) στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τις τελευταίες εβδομάδες, και πάλι από κοινού με τον  Stuart Holland, συγγράψαμε μια Διακήρυξη που παραθέτει, υπό μορφή περίληψης,
τα βασικά σημεία της πρότασης αυτής. Σκοπός μας ήταν η συγκομιδή υπογραφών από ευρωπαίους ηγέτες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην δόμηση της ευρωζώνης. Ηγέτες οι οποίοι μοιράζονται τις ανησυχίες μας και ενστερνίζονται την ουσία της πρότασης μας για τις θεσμικές αλλαγές που θα ωθούσαν την ευρωζώνη εκτός Κρίσης.
Σήμερα, η Διακήρυξη αυτή δημοσιεύεται, υπογεγραμμένη από έξι σημαντικούς ευρωπαίους, ταυτόχρονα στους Financial Times, στο Der Spiegel και, εδώ που πρωτοείδε το φως της δημοσιότητας, στο protagon.gr (αφού άλλωστε εδώ πρωτοείδε το φως της δημοσιότητας). Την παραθέτω αυτούσια και άνευ σχολίων:
Ένα νέο New Deal για την Ευρώπη
Διακήρυξη υπογεγραμμένη από τους:
Τζουλιάνο Αμάτο (τ. Πρωθυπουργός της Ιταλίας)
Γκι Βερχόφσταντ (τ. Πρωθυπουργός του Βελγίου, νυν ηγέτης της Συμμαχίας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών στο Ευρωκοινοβούλιο)
Μισέλ Ροκάρ (τ. Πρωθυπουργός της Γαλλίας)
Μάριο Σοάρες (τ. Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Πορτογαλίας)
Ενρίκε Μπαρόν (τ. ηγέτης της Σοσιαλιστικής Ομάδας και πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου)
Γιάτσεκ Σαριούζ Βόλσκι (Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, τ. Αντιπρόεδρος της Ευρωβουλής, και Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωβουλής)
Η Ευρώπη χάνει τον πόλεμο μεταξύ των εκλεγμένων κυβερνήσεων των κρατών-μελών που την απαρτίζουν και των οίκων αξιολόγησης που δεν λογοδοτούν παρά στον εαυτό τους. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να κυβερνήσουν αλλά οι οίκοι αξιολόγησης διατηρούν την εξουσία. Οι πολίτες το γνωρίζουν αυτό και, για αυτό, σε κάποια Ευρωπαϊκά κράτη δυστροπούν στην ιδέα παροχής οικονομικής βοήθειας σε άλλα κράτη.
Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, ωφελήθηκαν τα μέγιστα από ένα ευρώ φθηνότερο και πιο ανταγωνιστικό από ό,τι θα ήταν σε μια ευρωζώνη αποτελούμενη από λιγότερα (και πλουσιότερα) κράτη-μέλη. Παράλληλα, η χρεοκοπία των πιο ευάλωτων σε χρέη κρατών θα έπληττε τις τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία της Κεντρικής Ευρώπης, κάτι που σημαίνει ότι τα συμφέροντα του 'βορρά' είναι απόλυτα συνυφασμένα με εκείνα του 'νότου'. Κανείς δεν είναι στο απυρόβλητο.
Ως προς την απάντηση σε αυτή την πολύπλοκη Κρίση, η απάντηση δεν μπορεί να είναι «λιγότερη» Ευρώπη αλλά «περισσότερη». Ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ και ο Τζούλιο Τρεμόντι πρότειναν (όπως και άλλοι) την μετατροπή μέρους των εθνικών χρεών σε κοινό χρέος μέσω της έκδοσης ευρωομολόγων, μια κίνηση που θα σταματούσε την παρούσα κρίση χρέους. Συμφωνούμε.
Η απόφαση για μια τέτοια μετατροπή δεν χρειάζεται να είναι ομόφωνη. Μπορεί να επιτευχθεί στην βάση της εθελοντικής συμμετοχής κρατών-μελών εφόσον η πλειοψηφία (των κρατών-μελών) την προτείνει, όπως ακριβώς συνέβη και με τη δημιουργία του ίδιου του ευρώ. Οι κυβερνήσεις που επιθυμούν να διατηρήσουν τα δικά τους ομόλογα, όπως πιθανώς η Γερμανία, μπορούν να το κάνουν.
Συμφωνούμε επίσης με την πρόταση Γιουνκέρ-Τρεμόντι στο σκέλος που προβλέπει ότι τα ευρωομόλογα θα μπορούν να διακινούνται διεθνώς και να προσελκύουν πλεονάσματα από κρατικά αποθεματικά ταμεία (sovereign wealth funds) και από τις αναδυόμενες οικονομίες, των οποίων οι κυβερνήσεις προτείνουν ένα πιο πλουραλιστικό διεθνές νομισματικό σύστημα. Τα κονδύλια που θα προσελκύσουν τα ευρωομόλογα θα αποτελούν οικονομικές εισροές στην ΕΕ συνολικά και όχι οικονομική βοήθεια μεταξύ των κρατών - μελών.
Εξάλλου προτείνουμε το μέρος των εθνικών χρεών που θα μεταφερθεί στην ΕΕ να αποσυρθεί από την αγορά ομολόγων. Απλά, τα ομόλογα αυτά θα εξυπηρετούνται από την ΕΕ, από τα κονδύλια που θα ελκύσουν τα (ελευθέρως διακινούμενα στις αγορές) ευρωομόλογα, χωρίς όμως να αγοράζονται και να πωλούνται στις αγορές. Από τη στιγμή που δεν θα αγοράζονται ούτε και θα πωλούνται, δεν θα αφορούν πλέον τους οίκους αξιολόγησης. Το επιτόκιο αποπληρωμής από τα κράτη-μέλη προς την ΕΕ αυτού του μεταφερθέντος χρέους θα μπορούσε να αποφασιστεί σε μια σταθερή βάση από τους υπουργούς οικονομικών του Eurogroup. Έτσι, θα θωρακιστεί από τους κερδοσκόπους και οι κυβερνήσεις θα επανακτήσουν τον έλεγχο μεγάλου μέρους του χρέους από τους οίκους αξιολόγησης.
Προτείνουμε επίσης να διδαχθούμε από το New Deal των ΗΠΑ τη δεκαετία του 30, το οποίο ενέπνευσε την πρόταση του Ζακ Ντελόρ το 1993 να υποστηριχθεί το κοινό νόμισμα με κοινά ευρωομόλογα.
Η κυβέρνηση Ρούσβελτ δεν ζήτησε να δανειοδοτήσουν (ή να εγγυηθούν δάνεια) πλεονασματικές πολιτείες όπως η Καλιφόρνια τις ελλειμματικές πολιτείες. Ούτε και απαιτούσε οικονομική βοήθεια από αυτές, ή την εξαγορά από εκείνες των χρεών άλλων πολιτειών ή της Ένωσης. Ακριβώς έτσι δεν υπάρχει κανένας λόγος η Ευρωπαϊκή Ένωση να ζητά την αγορά χρέους των κρατών-μελών ή την δανειοδότησή τους όταν δύναται να εκδώσει δικά της ευρωομόλογα τώρα.
Τα ομόλογα των ΗΠΑ χρηματοδοτούν την ομοσπονδιακή οικονομική πολιτική. Η Ευρώπη δεν διαθέτει τέτοια πολιτική. Όμως τα κράτη-μέλη, των οποίων τμήμα του εθνικού χρέους προτείνουμε να μετατραπεί σε κοινό χρέος μέσω της έκδοσης ευρωομόλογων, θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν το υπόλοιπο χρέος τους μέσω των εσόδων από εθνική φορολογία και χωρίς οικονομική βοήθεια από άλλους.
Η Ευρώπη έχει επίσης ένα πλεονέκτημα που παραβλέπεται. Πολλά, αν όχι τα περισσότερα, κράτη-μέλη πνίγονται στα χρέη μετά τη διάσωση των τραπεζών. Όμως η ίδια η ΕΕ ουσιαστικά δεν έχει χρέος. Ακόμα και μετά την αγορά εθνικών ομολόγων από την ΕΚΤ στην δευτερογενή αγορά, από τον περασμένο Μάιο έως τώρα, το κοινό χρέος της Ένωσης είναι λιγότερο από 1% του ΑΕΠ.
Πρόκειται για λιγότερο από το ένα δέκατο του επιπέδου χρέους στο οποίο οι ΗΠΑ εξέδωσαν ομόλογα για να χρηματοδοτήσουν το New Deal, του οποίου η επιτυχία τους έδωσε την εμπιστοσύνη να χρηματοδοτήσουν το Σχέδιο Marshall το οποίο επανεκκίνησε την Ευρώπη μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και από το οποίο η Γερμανία ήταν αυτή που επωφελήθηκε περισσότερο από όλα τα κράτη.
Η έκδοση ευρωομολόγων, επί πλέον, δεν απαιτεί τη σύσταση κάποιου καινούργιου θεσμού. Ένα καλά προστατευμένο ομόλογο μπορεί να το διαχειριστεί ακόμα και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Εκδόσεις ομολόγων για την ανάπτυξη μπορούν να γίνουν από αυτό το Ταμείο ή από το γκρουπ στο οποίο ανήκει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ή από την ίδια την ΕΚΤ. Μπορούν επίσης να εξυπηρετηθούν από έσοδα συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, όπως συμβαίνει με τα ομόλογα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι ο εγγυητής της νομισματικής σταθερότητας, αλλά η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων είναι εγγυητής της ευρωπαϊκής ανάπτυξης. Η δυνατότητά της να χρηματοδοτεί επενδυτικά προγράμματα ήδη είναι διπλάσια από αυτή της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων εκδίδει τα δικά της ομόλογα εδώ και 50 χρόνια δίχως εθνικές εγγυήσεις ή οικονομική βοήθεια. Κανένα από τα ισχυρά κράτη-μέλη της ευρωζώνης δεν υπολογίζει σε δανεισμό στο εθνικό του χρέος.
Η έκδοση ομολόγων διαφέρει ριζικά από το τύπωμα χρήματος και δεν σχετίζεται με την διαχείριση των κρατικών ελλειμμάτων. Έκδοση ομολόγων από την ΕΕ θα σήμαινε εισροή κεφαλαίων για χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής ανάνηψης και όχι λιτότητα ή πληθωριστικές τάσεις. Ζητάμε επειγόντως την αναγνώριση αυτής της διαπίστωσης από το Ecofin και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ώστε να εξασφαλιστεί η ευρωζώνη και να επιτευχθεί οικονομική και κοινωνική συνοχή στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού New Deal τώρα.