Αναμένοντας τον κ. Draghi. Του Γιάνη Βαρουφάκη

Στις 8 Αυγούστου, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ κ. Draghi έκανε μια δήλωση-βόμβα: Με γλώσσα διπλωματική πλην σαφέστατη παραδέχθηκε ότι η ευρωζώνη βρίσκεται σε διαδικασία διάλυσης (1) και υποσχέθηκε ότι η ΕΚΤ θα κάνει ό,τι χρειάζεται για να αποφευχθεί μια τέτοια εξέλιξη.
Μάλιστα, προανήγγειλε την 6η Σεπτεμβρίου, αύριο, ως την μέρα που θα ανακοίνωνε τα εργαλεία με τα οποία θα θέσει τέλος στην τρέχουσα διαδικασία αποδόμησης της ευρωζώνης. Όλος ο πλανήτης αναμένει με κομμένη την ανάσα την αυριανή ανακοίνωση του κ. Draghi. Στις γραμμές που ακολουθούν θα αναφερθώ σε αυτό που νομίζω ότι θα ήθελε να ανακοινώσει ο Πρόεδρος της ΕΚΤ και, κατόπιν, σε αυτό που πιστεύω ότι, τελικά, θα ανακοινώσει.
Πριν μερικές μέρες, η ΕΚΤ δημοσιοποίησε στοιχεία τα οποία καταδεικνύουν την αποδόμηση που
ανησυχεί τον κ. Draghi.
Ας πάρουμε δύο μικρομεσαίες εταιρείες αντίστοιχης πιστοληπτικής ικανότητας, κερδοφορίας, αποτελεσματικότητας, μεγέθους, τζίρου κλπ. Μία γερμανική και μία ισπανική. Η ΕΚΤ αναφέρει ότι για δάνεια μέχρι του 1 εκ. ευρώ, η ισπανική εταιρεία καλείται να πληρώσει επιτόκιο κατά μέσον όρο 2,2% μεγαλύτερο από εκείνο της γερμανικής.
Το οποίο σημαίνει ότι η ισπανική εταιρεία, ακόμα κι όταν είναι το ίδιο ανταγωνιστική με μία γερμανική εταιρεία του κλάδου της, αδυνατεί να την ανταγωνιστεί δεδομένης αυτής της τεράστιας διαφοράς επιτοκίων. Με απλά λόγια, η ιδέα της οικονομικής ολοκλήρωσης, της μας μεγάλης και ενιαίας αγοράς σε επίπεδο ευρωζώνης, έχει ακυρωθεί εκ των πραγμάτων.
Θα πουν κάποιοι ότι αυτή η διαφορά επιτοκίων είναι λογική καθώς αντανακλά την χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα, λόγω κρίσης χρέους, της Ισπανίας σε αντιδιαστολή με εκείνη της Γερμανίας. Προφανώς. Όμως δεν θα έπρεπε.
Τα στοιχεία της ΕΚΤ, να σας θυμίσω, δεν αφορούν δάνεια που λαμβάνει το κράτος αλλά δάνεια μιας μικρομεσαίας ισπανικής επιχείρησης «αντίστοιχης πιστοληπτικής ικανότητας, κερδοφορίας, αποτελεσματικότητας, μεγέθους, τζίρου κλπ.» με μια γερμανική. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, δύο συγκρίσιμες εταιρείες, η μία στην Καλιφόρνια και η άλλη στην πολιτεία της Ν. Υόρκης (σημ. η πολιτεία της Καλιφόρνια είναι βαθειά χρεωμένη ενώ της Ν. Υόρκης όχι), δανείζονται με τα ίδια, πάνω-κάτω, επιτόκια.
Η πιστοληπτική ικανότητα της πολιτείας στην οποία εντάσσονται γεωγραφικά δεν έχει καμία σημασία όταν οι τραπεζίτες αποφασίζουν αν, και με τι επιτόκιο, θα τις δανείσουν. Όταν η πιστοληπτική ικανότητα της κρατικής ή πολιτειακής οντότητας εντός της οποίας εντάσσεται μια επιχείρηση επηρεάζει το επιτόκιο δανεισμού της, τότε η νομισματική ένωση έχει αποδομηθεί.
Η ειρωνεία είναι ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει αν συγκρίνουμε μια βρετανική (εκτός ευρώ) με μια γερμανική εταιρεία: τα κόστη δανεισμού είναι αντίστοιχα παρά το γεγονός ότι τόσο το χρέος της Βρετανικής κυβέρνησης όσο και το έλλειμμα είναι πολύ μεγαλύτερα των αντίστοιχων μεγεθών της Ισπανίας.
Φτάσαμε λοιπόν στο σημείο η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς να είναι ισχυρότερη μεταξύ χωρών που δεν μοιράζονται το ίδιο νόμισμα με χώρες της ευρωζώνης παρά εντός της ευρωζώνης. Παράλληλα, παρατηρείται το εξής φαινόμενο: Να προσπαθεί η ΕΚΤ να μειώσει τα επιτόκια δανεισμού των ισπανικών επιχειρήσεων, μειώνοντας το βασικό της επιτόκιο από 1% σε 0,75%, και να βλέπει έντρομη τα επιτόκια δανεισμού των ισπανικών επιχειρήσεων να αυξάνονται την ώρα που τα αντίστοιχα επιτόκια των γερμανικών επιχειρήσεων μειώνονται!
Από την σκοπιά των στόχων της νομισματικής ένωσης, μεγαλύτερη αποτυχία δεν μπορούσε να καταγραφεί. Και ο κ. Draghi το γνωρίζει καλά.
Χτες, το Bloomberg ανέφερε τα εξής συγκλονιστικά σχόλια του Προέδρου της ΕΚΤ:
«Αυτή την εποχή αδυνατούμε να προωθήσουμε την σταθερότητα των τιμών [σημ. δηλαδή τον βασικό στόχο της ΕΚΤ] επειδή οι αλλαγές των επιτοκίων που εισάγουμε αφορούν μια ή δυο χώρες στην καλύτερη των περιπτώσεων [σημ. αναφέρεται στην Γερμανία και στην Ολλανδία]. Οι αλλαγές των επιτοκίων που κάνει η ΕΚΤ αφήνουν ανεπηρέαστη την υπόλοιπη ευρωζώνη... Χωρίς περιστροφές θα πω ότι όλα αυτά αφορούν την συνεχιζόμενη ύπαρξη του ευρώ.»
Δεν μπορούσε ο άνθρωπος να το πει πιο γλαφυρά. Ουσιαστικά μήνυσε σε όσους ενδιαφέρονται να ακούσουν την αλήθεια ότι η Κρίση έχει αφεθεί να καταστρέψει την ικανότητα της ΕΚΤ να ασκεί την νομισματική πολιτική που της έχει ανατεθεί. Τα θεμέλια της ευρωζώνης έχουν γίνει τόσο σαθρά που τα μερεμέτια της ΕΚΤ των τελευταίων δώδεκα μηνών (συγκεκριμένα, τα δάνεια ύψους 1 τρις που διέθεσε στις τράπεζες της ευρωζώνης) έχουν αρχίσει να αποδομούνται.
Τι θα ήθελε λοιπόν να ανακοινώσει ο κ. Draghi αύριο ως μέτρα ανατροπής αυτής της θλιβερής κατάστασης; Θα ήθελε να σταματήσει η ευρωζώνη να προσπαθεί να αντιμετωπίσει την ακολουθία πτώχευσης κρατών και τραπεζών μέσα από δάνεια προερχόμενα είτε από τα πλεονασματικά κράτη είτε από την ίδια την ΕΚΤ. Θα ήθελε να σπάσει τον θανάσιμο εναγκαλισμό πτωχευμένων κρατών και πτωχευμένων τραπεζών αναλαμβάνοντας η ΕΚΤ πλήρως την επιτήρηση και διαχείρηση του ευρωζωνικού τραπεζικού συστήματος, πετώντας εκτός γηπέδου τις εθνικές αρχές επιτήρησης των τραπεζών. Και τι μέτρα και θεσμούς θα χρειζόταν να ανακοινώσει ώστε να συμβούν αυτά τα σημαντικά και ωραία;
1. Δημιουργία μια νέας διεύθυνσης εντός της ΕΚΤ η οποία να αναλάβει την επιτήρηση όλων των τραπεζών της ευρωζώνης. Μια διεύθυνση που να δύναται να βλέπει τα πραγματικά βιβλία των τραπεζών (αντί για τα κάλπικα που παρουσιάζουν οι εθνικές αρχές στην European Banking Authority), να μπορεί να παύει και να διορίζει διοικήσεις, να έχει την δυνατότητα να κλείνει τράπεζες οι οποίες δεν πληρούν βασικές προϋποθέσεις λειτουργίας (σημ. στις ΗΠΑ, οι αρχές κλείνουν περί τις 80 με 100 τράπεζες τον χρόνο – στην ευρωζώνη καμμία...).
2. Υπό την νέα αυτή αρχή, η επανακεφαλαιοποίηση των ευρωζωνικών τραπεζών (που, για να γίνει σωστά, απαιτεί κεφάλαιο τουλάχιστον 500 δις) να φύγει από τις εθνικές κυβερνήσεις και τα κεφάλαια που δίδονται (από το EFSF-ESM) να μην βαραίνουν το δημόσιο χρέος κανενός – ακριβώς όπως η επανακεφαλαιοποίηση των αμερικανικών τραπεζών το 2009 από το TARP δεν επιβάρυνε το χρέος καμίας εκ των πολιτειών στις οποίες έδρευαν οι συγκεκριμένες τράπεζες).
3. Μια απλή ανακοίνωση ότι η ΕΚΤ θα παρεμβαίνει στις αγορές κρατικών ομολόγων (χωρών της ευρωζώνης) ώστε να εγγυάται πως κανένα spread δεν θα ξεπερνά ένα συγκεκριμένο αριθμό (π.χ. 3%). Κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε άμεσα: Όπως η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας «μήνυσε» στις αγορές ότι θα αγοράζει όσα ευρώ χρειάζεται για να μην υπερβεί το ελβετικό φράγκο τα 1,2 ευρώ, μια αντίστοιχη ανακοίνωση θα σταθεροποιούσε τα spreads της ευρωζώνης, εφόσον βέβαια τα χέρια του κ. Draghi ήταν ελεύθερα να αγοράζει όσα ομόλογα των ελλειμματικών χωρών χρειαζόταν για να κρατήσει τα spreads τους κάτω από ένα δεδηλωμένο επίπεδο.
Αυτά τα τρία μέτρα θα ήθελε να ανακοινώσει ο κ. Draghi αύριο το πρωί. Παρακολουθήστε την συνέντευξη τύπου που θα δώσει. Είμαι σίγουρος ότι όποιος τον ακούσει μπορεί εύκολα να πιστέψει πως, λίγο-πολύ, τα παραπάνω μέτρα έγιναν πραγματικότητα. Συνιστώ προσοχή: Αν και τα λεγόμενα του κ. Draghi θα αφήσουν πολλές ελπίδες ότι τα τρία αυτά μέτρα εισάγονται σιγά-σιγά, η πραγματικότητα θα είναι ιδιαίτερα διαφορετική. Για την ακρίβεια, κανένα από τα τρία αυτά μέτρα δεν πρόκειται να εφαρμοστεί ουσιαστικά και με τρόπο που να μπορεί να επιτύχει τους στόχους του Προέδρου της ΕΚΤ.
Ας τα πάρουμε ένα-ένα. Το δεύτερο μέτρο (η άμεση επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών από το «κέντρο» της ευρωζώνης) έχει ως προαπαιτούμενο το πρώτο (την κεντρική επίβλεψη των τραπεζών από την ΕΚΤ). Θα εφαρμοστεί το πρώτο μέτρο όμως έτσι ώστε να έχει ελπίδες το δεύτερο; Στις 30 Αυγούστου, ο γερμανός υπουργός οικονομικών, ο κ. Schauble, έκανε κάτι το πολύ ενδιαφέρον: δημοσίευσε άρθρο του στην Financial Times στο οποίο φάνηκε να υποστηρίζει την δημιουργία μιας τέτοιας διεύθυνσης ελέγχου των τραπεζών της ευρωζώνης εντός της ΕΚΤ. Λέω «φάνηκε» επειδή, αν διαβάσουμε προσεκτικά το άρθρο του γερμανού υπουργού, διαφαίνεται μια άλλη πρόθεση. Αυτό που ο Shakespeare ονόμαζε την στρατηγική του «να επιβεβαιώνεις μιαν αρχή περισσότερο μέσω της παραβίασής της παρά μέσα από την συμμόρφωση με αυτήν» («confirm in the breach rather than in the observance»)! Τι προτείνει ο κ. Schauble; Προτείνει ένα διττό σύστημα όπου η ΕΚΤ θα παρακολουθεί (όχι επιτηρεί!) περί τις 25 με 30 μεγάλες τράπεζες αφήνοντας τις υπόλοιπες στις εθνικές αρχές. Με άλλα λόγια, τράπεζες σαν αυτές που πτώχευσαν παταγωδώς (Dexia, Northen Rock, Bankia, Proton κλπ), ή σαν τις δικές μας, να μείνουν εκτός του ραντάρ της ΕΚΤ. Το ίδιο και για τις (αμαρτωλές) θυγατρικές της Deutsche Bank ή της BNP-Paribas, χωρίς γνώση και επίβλεψη των οποίων η ΕΚΤ δεν θα μπορεί να διαγνώσει το πόσο υγιείς είναι οι μεγάλες αυτές τράπεζες (οι οποίες, ως γνωστόν, έχουν το κακό συνήθειο να ξεφορτώνουν όλα τα σκουπίδια τους στις θυγατρικές τους). Τι σόι επιτήρηση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος θα είναι αυτή που, τελικά, προτείνει ο κ. Schauble; Η απάντηση είναι απλή: ένα δήθεν σύστημα επιτήρησης που θα αφήσει τον έλεγχο των τραπεζών στις εθνικές αρχές (όπως σήμερα), εντείνοντας την διαπλοκή μεταξύ πολιτικών και τραπεζιτών και ακυρώνοντας στην πράξη τα μέτρα 1&2 παραπάνω.
Όσο για το μέτρο 3, o κ. Draghi (από όσα διαρρέουν από την Φραγκφούρτη αυτές τις μέρες) έχει χάσει αυτόν τον αγώνα. Μπορεί να προσεταιρίστηκε τον κ. Asmussen (τον γερμανό που συμμετέχει στο ΔΣ της ΕΚΤ) εναντίον του κ. Weideman (τον Πρόεδρο της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας), ο οποίος αντιτίθεται σε οποιαδήποτε αγορά ομολόγων, καταφέρνοντας έτσι να εξασφαλίσει μια πλειοψηφία στο ΔΣ της ΕΚΤ (και με την ανοχή της κας Μέρκελ) υπέρ αγοράς ομολόγων των οποίων η διάρκεια δεν ξεπερνά τα δύο έτη. Όμως απέτυχε στα εξής σημαντικά σημεία:
(α) Να μην υπάρχει όριο στις αγορές αυτές (ώστε οι κερδοσκόποι να αποφύγουν να στοιχηματίσουν ότι η ΕΚΤ θα κάνει πίσω πριν κάνουν εκείνοι πίσω).
(β) Να ανακοινωθούν τα μέγιστα spreads που θα «ανέχεται» η ΕΚΤ.
(γ) Να μην σχετίζονται οι αγορές αυτές με επισκέψεις της τρόικα (και αναφορές σαν αυτές που αναμένουμε σήμερα στην Ελλάδα) στις χώρες των οποίων τα ομόλογα θα αγοράζει η ΕΚΤ.
Χωρίς αυτά τα τρία, (α),(β) και (γ), το πρόγραμμα αγορών ομολόγων της ΕΚΤ το οποίο σίγουρα θα ανακοινωθεί με φανφάρες αύριο θα αποτύχει. Για κάποιον καιρό τα spreads θα πέσουν, οι αγορές θα φανούν ενθουσιασμένες, οι καθεστωτικοί δημοσιογράφοι θα γράφουν ύμνους για το πως η Κρίση τελείωσε. Όμως για λόγους που είναι προφανείς από τα παραπάνω (και τους οποίους αναφέρω πιο διεξοδικά εδώ), τίποτα από αυτά που θα ανακοινωθούν αύριο δεν θα σταματήσουν την αποδόμηση της ευρωζώνης. Και ο κ. Draghi, είμαι πεπεισμένος, το γνωρίζει καλά.
Κλείνω με ένα ερώτημα: Γιατί δεν αφήνουν τον άνθρωπο να κάνει την δουλειά του; Γιατί ένιωσε την ανάγκη ο κ. Schauble να γράψει το άρθρο εκείνο στην Financial Times της 30ης Αυγούστου, τραβώντας το χαλί κάτω από τα πόδια του Προέδρου της ΕΚΤ; Η δική μου απλή  απάντηση είναι (βλ. κι εδώ για μια μακροσκελέστερη έκδοση) ότι η γερμανική πολιτική ηγεσία δεσμεύεται από τις γερμανικές ιδιωτικές τράπεζες οι οποίες επ’ ουδενί δεν θέλουν να κοιτάξει κάποιος μη-γερμανός, κάποιος αδέκαστος γραφειοκράτης, τα λογιστικά τους βιβλία. Βλέπετε, οι γερμανικές τράπεζες ποτέ δεν κατάφεραν να «γεμίσουν» με πραγματικά κεφάλαια τις τεράστιες μαύρες τρύπες που αποκαλύφθηκαν το 2008. Καταφέρνουν να τις κρύβουν μέσα από τα πακέτα διάσωσης χωρών όπως η δική μας και με τις καταθέσεις που σπεύδουν από την Περιφέρεια να βρουν ασφαλές λιμάνι στην Φραγκφούρτη. Το τελευταίο που χρειάζονται οι τραπεζίτες που συνομιλούν καθημερινά με τον κ. Schauble είναι (Α) ένας μη γερμανός ελεγκτής που να εργάζεται για τον κ. Draghi και (Β) μια πραγματική λύση στην ευρωζωνική Κρίση που θα σταματήσει την ροή καταθέσεων στις, ουσιαστικά, πτωχευμένες τους τράπεζες.

(1) Δεν χρησιμοποίησε αυτές τις λέξεις αλλά αναφέρθηκε στον «κίνδυνο μετατροπής» (convertibility risk). Τι εννοούσε; Εννοούσε την «μετατροπή» των τιμών από ευρώ σε εθνικά ή νέα νομίσματα. Δηλαδή, αναφέρθηκε εμμέσως πλην σαφώς στον υπαρκτό κίνδυνο διάλυσης της ευρωζώνης.

Γιάνης Βαρουφάκης