ΜΕΓΑΛΟΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: ΑΛΕΚ ΙΣΙΓΩΝΗΣ

Σε συνέχεια του αφιερώματος του Loutraki One στους μεγάλους άγνωστους Έλληνες, και μετά τον σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό Άρη Αγγάνη που έγινε γνωστός ως "The Golden Greek", θα αναφερθούμε σε ένα άλλο γνήσιο και πολύ διάσημο τέκνο της πατρίδας μας.

Αυτός δεν είναι άλλος από τον γνωστό σε όλο τον κόσμο ως ο εμπνευστής και σχεδιαστής του αυτοκινήτου Mini, Sir Alec Issigonis ή απλά Αλέξανδρος Ισιγώνης.

Ένας από τους αρχικούς διάσημους σχεδιαστές αυτοκινήτων της σύγχρονης εποχής, ο Αλέξανδρος Ισιγώνης (1906-1988) έγινε γνωστός ως ο δημιουργός του αυτοκινήτου Mini, αλλά για τους πιο μυημένους και για το σχεδιασμό δύο από τα πέντε αυτοκίνητα με τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία στη Βρετανική αυτοκινητιστική ιστορία – το Morris Minor και το Austin 1100.

«Ένα πράγμα που έμαθα με τον σκληρό τρόπο  όταν σχεδιάζεται ένα νέο αυτοκίνητο για την παραγωγή, είναι ποτέ μα ποτέ να μην αντιγράψεις από τον ανταγωνισμό» ανέφερε ο Αλέξανδρος Ισιγώνης, όταν κλήθηκε να συνοψίσει την προσέγγισή του στο σχέδιο αυτοκινήτων.

Ένας εκκεντρικός και συχνά ειλικρινής χαρακτήρας, ήταν εξίσου περιφρονητικός για τις εκάστοτε έρευνες αγοράς, τις οποίες περιέγραψε ως μαθηματικά, που εμφανίζονται ως «ο εχθρός κάθε αληθινά δημιουργικού ατόμου» (το οποίο ο υπογράφων ασπάζεται).

Σκληρός, ανεξάρτητος και υπερήφανα ασυμβίβαστος, ο Ισιγώνης υιοθέτησε μια πλευρική προσέγγιση στο σχέδιο και την εφαρμοσμένη μηχανική των αυτοκινήτων.

Η εικονοκλασία του εξασφάλισε ότι, παρά τους περιορισμούς σε μια ιδιαίτερα υψηλής έντασης κεφαλαίου βιομηχανία όπου το καθαρό κόστος και η πολυπλοκότητα της διαδικασίας παραγωγής σήμαιναν ότι ακόμα και ο πιο ισχυρός των σχεδιαστών ήταν μόνο ένα μέλος μιας μεγάλης ομάδας ανάπτυξης, τα αυτοκίνητα που σχεδίασε έφεραν την ανεξίτηλη σφραγίδα του ως εντελώς ξεχωριστά.

Ο Αλέξανδρος Arnold Κωνσταντίνος Ισιγώνης (ναι αυτό είναι το πραγματικό του όνομα) γεννήθηκε στη Σμύρνη από Έλληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα και οι δυο με Βρετανική υπηκοότητα. Σε μικρή ηλικία δεν παρουσίαζε κανένα ενδιαφέρον για τα αυτοκίνητα και έφτασε δώδεκα χρονών προτού να μπει σε ένα. Ο παππούς και ο πατέρας του Ισιγώνη ήταν μηχανικοί, αλλά μετά το πρόωρο θάνατο του πατέρας του όταν ακόμα ο Ισιγώνης ήταν έφηβος η μητέρα του, Hulda, η κόρη ενός βαυαρού ζυθοποιού έγινε ο κεντρικός πόλος στη ζωή του.

Μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο Hulda και Αλέξανδρος αποχώρησαν από την Ελλάδα για την Αγγλία όπου και αντιστάθηκε στην επιθυμία της μητέρας του για να μελετήσει την τέχνη προτιμώντας να εγγραφεί το 1925 σε μια τρίχρονη σειρά μαθημάτων εφαρμοσμένης μηχανικής στο πολυτεχνείο Battersea.

Ο Ισιγώνης απέτυχε στον διαγωνισμό μαθηματικών τρεις φορές αλλά υπερείχε στο σχέδιο. Όταν πήρε το δίπλωμά του η μητέρα του, του έδωσε ένα αυτοκίνητο για να πάει σε έναν γύρο της Ευρώπης πριν αρχίζει να εργάζεται.

Το αυτοκίνητο που πήρε από την μητέρα του ήταν εξαιρετικά αναξιόπιστο. Η αντιμετώπιση τουλάχιστον δυο ζημιών κάθε ημέρα, και η εμπειρία που αποκόμισε από αυτό το γεγονός, παρακίνησαν τον Ισιγώνη για να προσπαθήσει να βελτιώσει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε. Μετά από δυο μήνες περιήγησης η μητέρα του τον καθοδήγησε για να ξεκινήσει να εργάζεται.

Η πρώτη εργασία του Ισιγώνη ήταν πωλητής για έναν σύμβουλο εφαρμοσμένης μηχανικής που ανέπτυσσε έναν τύπο ημιαυτόματης μετάδοσης.

Στο ελεύθερο χρόνο του, από το 1933 έως το 1938, ο Ισιγώνης συνεργάστηκε με το φίλο του, George Dowson, σε ένα ιδιωτικό πρόγραμμα κατασκευής ενός χειροποίητου αγωνιστικού αυτοκινήτου, το Lightweight Special. Χτισμένο χωρίς την ενίσχυση των εργαλείων δύναμης, το αυτοκίνητο χρησιμοποίησε ένα περίβλημα αποδοτικής και τονισμένης δομής που επινοήθηκε από τον Ισιγώνη από κοντραπλακέ για το σώμα και κάλυψη από αλουμίνιο για την πλευρική κάλυψη.

Ο Ισιγώνης συναγωνίστηκε επιτυχώς το αυτοκίνητο ο ίδιος, έως ότου τον ανάγκασαν οι απαιτήσεις της εργασίας του να σταματήσουν το 1948. Περιέγραψε αργότερα το  Lightweight Special ως: «Μια επιπολαιότητα στη ζωή μου. Δεν ήταν τόσο πολύ μια άσκηση σχεδίου ως μέσο να με διδάξει για το τρόπο να χρησιμοποιώ τα χέρια μου.» Το 1936 του προσφέρεται η θέση του μηχανικού οδήγησης και κατεύθυνσης Morris στις μηχανές, μια επιχείρηση που ιδρύθηκε στην Οξφόρδη το 1912 από τον William Morris, ο οποίος είχε αφοσιωθεί στην χαμηλής τιμής παραγωγή. Ο Ισιγώνης ανέπτυξε τη μέθοδο των ανεξάρτητων συστημάτων αναστολής στις μηχανές Morris και επινόησε ένα ανεξάρτητο σύστημα διάνοιξης σπειρών υιοθετώντας μια συμβατικότερη και φτηνότερη λύση αξόνων ακτινών.

Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, οι μηχανές Morris ανέλαβαν  στρατιωτική εργασία, ειδικότερα την ανάπτυξη του ελαφρού οχήματος αναγνώρισης Morris. Δεδομένου ότι ο Ισιγώνης αποτελούσε μέλος ενός διατηρημένου επαγγέλματος, η υπηρεσία του στις οπλισμένες δυνάμεις ήταν μηδαμινή, παραμένοντας κυρίως στις εγκαταστάσεις Cowley της επιχείρησης κοντά στην Οξφόρδη.

Εκεί εργάστηκε στα στρατιωτικά οχήματα των διάφορων τύπων, συμπεριλαμβανομένου του μηχανοποιημένου wheel barrow που προορίστηκε προς χρήση από την Πολεμική Αεροπορία στις ζούγκλες, καθώς και στο σχεδιασμό μιας αμφίβιας έκδοσης που σχεδιάστηκε προς χρήση από το βασιλικό ναυτικό. Παρά τη δέσμευση των μηχανών Morris για πολεμική χρήση, η επιχείρηση παρέμεινε δεσμευμένη στην ανάπτυξη ενός δημοφιλούς, συμπαγούς αυτοκινήτου παραγωγής. Ο χρόνος, η εργασία και οι πόροι αφιερώθηκαν στη διαμόρφωση ενός πρωτοτύπου  μικρού διθέσιου αυτοκινήτου.

Το πρόγραμμα ονομάζεται αρχικά το κουνούπι από το διευθυντή Thomas. Λειτουργώντας κάτω από τον κύριο μηχανικό της επιχείρησης, Α. V. Oak, ο Ισιγώνης δημιούργησε σχεδόν ολόκληρο το σχέδιο και τις προδιαγραφές για το Morris Minor, ένα εξαιρετικό επίτευγμα στη βιομηχανία οχημάτων μαζικής παραγωγής. Ο Oak υποστήριξε το single-minded όραμα του Minor και έδωσε στον Ισιγώνη την ελευθερία να ελέγξει κάθε πτυχή του σχεδίου, παρά την ανάπτυξη της συμβατικής, πιo οικονομικής διαδικασίας και της δημιουργίας μια νέας αντισυμβατικής μορφής σωμάτων από τα υπάρχοντα τμήματα πλαισίων.

MORRIS MINOR

Το 1942, το πρώτο πρότυπο κλίμακας παρήχθη και ξεκίνησε η διαδικασία κανονικής παραγωγής του προτύπου με χειροποίητη επεξεργασία και διαμόρφωση του χάλυβα. Μέχρι το 1945, ένα σύνολο – το στατικό πρότυπο κλίμακας κοντά στη συμβατική μορφή παραγωγής παρουσιάστηκε. Ο William Morris ήταν εξαγριωμένος όταν είδε το τελικό πρότυπο και το επονόμασε «το λαθραίο αυγό».

Παρότι πολλοί αυτοκινητιστικοί σχολιαστές συμφώνησαν με τον Morris, το αυτοκίνητο βγήκε στην πώληση το 1948, κερδίζοντας βαθμιαία το κοινό, πέρα και από τους βρετανικούς αυτοκινητιστές – ειδικά επειδή η οδήγηση και η ανάρτηση που είχε εξελίξει ο Ισιγώνης το κατέστησαν τόσο εύκολο στην οδήγηση έναντι άλλων αυτοκινήτων της εποχής. Το οικονομικό αυτοκίνητο του Ισιγώνη παρέμεινε στην παραγωγή έως το 1971.

Ενθαρρυμένος από την επιτυχία του Morris Minor, ο Ισιγώνης συνέχισε τα πειράματα σχεδίου του στις μηχανές Morris, αλλά όταν αυτή συγχωνεύτηκε με την επιχείρηση μηχανών του Ώστιν το 1952 για να διαμορφωθεί η British Motor Corporation (BMC), παραιτήθηκε για να εργαστεί στην Alvis, καθότι φοβήθηκε ότι η ελευθερία του θα συγκρατούταν σε μια μεγάλη επιχείρηση όπως η BMC.

Εκεί συνεργάστηκε με το φίλο του Alex Moulton, τον ειδικό συστημάτων ανάρτησης που εφεύρε την έννοια της ρευστής διασύνδεσης και αργότερα έγινε διάσημος για το συμπαγές Moulton στα πλαίσια της ανάπτυξης ενός αυτοκινήτου πολυτέλειας. Όταν η Alvis ακύρωσε το πρόγραμμα, ο Ισιγώνης κλήθηκε από τον Sir Leonard Lord για να επιστρέψει στην BMC όπου επρόκειτο να συνεργαστεί στενά και να αξιολογήσει τα σχέδια του Jack Daniels (όχι καμία σχέση!!!). Ο Ισιγώνης μετέφερε τα σκίτσα έννοιας σε τεχνικά σχέδια και σε λειτουργούντα πρωτότυπα. Η αποστολή που δόθηκε στον Ισιγώνη και την ομάδα του στη BMC ήταν να καταπολεμηθούν οι αυξανόμενες εισαγωγές των φθηνών και μικρών αυτοκινήτων φυσαλίδων από τη Γερμανία και την Ιταλία. Το τμήμα του χρεώθηκε με το σχέδιο ενός οικονομικού στην κατανάλωση βενζίνης, ανέξοδου 4θέσιου οχήματος χρησιμοποιώντας μια υπάρχουσα μηχανή για να επανακτήσει το μερίδιο αγοράς για BMC.

Ο Ισιγώνης είχε αποκτήσει την φήμη ως σχεδιαστή με τις πιο δημιουργικές και εμπνευσμένες ιδέες, από τότε που σχεδίασε το  άκρως απόρρητό σχέδιο –αρχικά αποκαλούμενο ADO 15 (Austin Design Office Project 15) – σε ένα τραπεζομάντηλο !!!. Το σχέδιο αυτό ήταν το επαναστατικό Mini, το οποίο μετά από λίγο έγινε το best-seller στην Ευρώπη.

Ο Ισιγώνης μπορεί να μην ανακάλυψε την φόρμουλα των mini αυτοκινήτων, αλλά έγινε ο εμπνευστής και δημιουργός του πιο διάσημου παραδείγματος του είδους. Αλλάζοντας τον παραδοσιακό τρόπο μετάδοσης του και τοποθέτησης του κινητήρα από εμπρός προς τα πίσω σε πλαϊνή μετάδοσης και ένθεση, εξοικονόμησε σημαντικό χώρο δίνοντας την δυνατότητα άνετης φιλοξενίας 4 ατόμων στο εσωτερικό μιας μικρής και εύκολης στο parking πλατφόρμας. Για πρώτη φορά υπήρχε διαθέσιμος χώρος για τους επιβάτες στο 80% του συνολικού όγκου του αυτοκινήτου.

Αφού ο Sir Leonard Lord οδήγησε το πρωτότυπο, ζήτησε από τον Ισιγώνη να ετοιμάσει για παραγωγή το αυτοκίνητο μέσα σε ένα έτος.

Το σχέδιο ήταν τόσο ριζικό και πρωτόγνωρο, που η BMC ανησύχησε για πιθανά πολύ υψηλό κόστος. Απτόητος, ο Ισιγώνης σχεδίασε τα εργαλεία ο ίδιος. Αλλά η βιασύνη για να βγάλει τα αυτοκίνητα στο δρόμο προκάλεσε προβλήματα για τα πρόωρα πρότυπα του μίνι, ιδιαίτερα με τα μονταρίσματα μηχανών και τις επικαλύψεις των πατωμάτων. Ο Ισιγώνης αργότερα αναγνώρισε ότι οι επικαλύψεις των πατωμάτων είχαν διαρροές επειδή τις είχε σχεδιάσει ανάποδα.

Το Mini ευνοήθηκε σημαντικά από την συνεχιζόμενη συνεργασία του Ισιγώνη με τον Alex Moulton και τα συστήματα ανάπτυξης για την ανάρτηση. Ο σχεδιασμός του αυτοκινήτου σε συνδυασμό με την επαναστατική κίνηση στους εμπρός τροχούς και την ανεξάρτητη ανάρτηση πίσω, έδωσαν σημαντική ευκολία στην οδήγηση, παρότι ο Ισιγώνης “περιφρονούσε” τις ανέσεις των καθισμάτων που παραδοσιακά προσέφεραν τα Βρετανικά αυτοκίνητα, δηλώνοντας ότι είναι προτιμότερο να κάθονται σε καρφιά όταν οδηγούν αυτοκίνητο παρά σε άνετα καθίσματα. 

Το 1959, όταν και το Mini βγήκε στην παραγωγή, ήταν η χρονιά για την δημιουργία ενός συμβόλου που εκτός από τις πωλήσεις ρεκόρ στην Ευρώπη, έγινε η “εικόνα” της δεκαετίας του ’60. Μεταξύ των 5 εκατομμυρίων που παρήγαγε η BMC, πολλά αγοράστηκαν από διάσημους ιδιοκτήτες όπως οι Beatles, οι ηθοποιοί Peter Sellers, Dudley Moor και οι Steve McQueen. Το μικρό αυτό αυτοκίνητο έγινε θρύλος όταν πρωταγωνίστησε στην ταινία του 1969 “The Italian Job” όπου πρωταγωνιστούσε ο Michael Caine, ενώ αργότερα έγινε το συνώνυμο του γέλιου με τον Mr. Bean.

Φιλόδοξος όπως πάντα, ο Ισιγώνης δημιούργησε πολλές διαφορετικές εκδόσεις του αυθεντικού Mini, περιλαμβάνοντας μικρά φορτηγά, αγροτικά, station wagon και το Morris Mini Traveler που χρησιμοποιήθηκε από την Βασιλική Πυροσβεστική και τα Ταχυδρομεία.

Μια από τις εκδόσεις ήταν για αγωνιστικούς σκοπούς, την οποία ο Ισιγώνης δεν υποστήριξε με πολλή θέρμη. Μετά από ένα αγώνα στον οποίο το αυτοκίνητο οδηγούσε ο οδηγός και σχεδιαστής John Cooper, αποφάσισε να το μεταλλάξει σε ένα πλήρως ανταγωνιστικό και νικητή αυτοκίνητο αγώνων, το γνωστό Mini-Cooper. Οι διάσημοι οδηγοί Formula 1, James Hunt, Jackie Stewart & Niki Lauda, ξεκίνησαν την καριέρα τους οδηγώντας σε αγώνες το Mini-Cooper.

Στρέφοντας την προσοχή του στα μέσου μεγέθους οχήματα, κυρίως λόγω της αυξανόμενης ζήτησης, ο Ισιγώνης συνέχισε την ιδεοληψία του με τη μεγιστοποίηση του διαστήματος επιβατών που συνδυάστηκε με την καλύτερη δυνατή οδική εκμετάλλευση. Παρείχε στην BMC το πρότυπο 1100, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το στούντιο Pininfarina στην Ιταλία, όπου ο Sergio Pininfarina σχεδίασε τη μορφή εξωτερικών σωμάτων. Προωθημένο ως Morris 1100 το 1962, και  αργότερα ως Austin 1100, οι καθαρές, κλασσικές γραμμές του αυτοκινήτου εξυπηρέτησαν τις πωλήσεις της BMC πολύ καλά. Το Austin 1100  ξεπέρασε το μίνι σε κέρδη και παρέμεινε ως η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία στα αυτοκίνητα της Μεγάλης Βρετανίας για πολλά έτη.

Ο Ισιγώνης συνέχισε να λειτουργεί ως διευθυντής εφαρμοσμένης μηχανικής στο τμήμα του Austin Morris έως το 1971 όταν και αποσύρθηκε. Ένας ασυμβίβαστος ατομιστής, Ισιγώνης πιστώνεται με το ρητό: «μια καμήλα είναι ένα άλογο που σχεδιάζεται από την επιτροπή.»

Ήταν ανεξάρτητος φιλόσοφος, που περιφρόνησε τη σύμβαση, και δεν έπαιρνε  συμβουλές θεωρώντας ότι κάθε τι που σχεδίασε ήταν αρκετά ή πολύ καλό για όλους.